नसरल्लाला सद्दामने इराकमधून हाकलले होते: भाजी विक्रेत्याच्या घरात जन्म, 22व्या वर्षी हिजबुल्लात सामील; 50 वर्षे इस्रायलशी शत्रुत्व कसे राखले

तारीख- 25 मे, वर्ष- 2000. इस्त्रायली सैन्याने दक्षिण लेबनॉनचा ताबा सोडला. लेबनॉनमध्ये हिजबुल्लाहचा हा आतापर्यंतचा सर्वात मोठा विजय होता.

दुसऱ्या दिवशी, हिजबुल्लाह प्रमुख हसन नसरल्ला लेबनॉनमधील बिंत जबेल या छोट्याशा शहरात पोहोचला. तपकिरी कपडे आणि काळी पगडी घातलेला नसरल्ला, 39 म्हणाला “इस्रायलकडे अण्वस्त्रे असू शकतात, परंतु ते अजूनही कोळ्याच्या जाळ्यासारखे कमकुवत आहे.”

जवळपास 24 वर्षांनंतर, 27 सप्टेंबर 2024 रोजी, इस्रायलने बैरूतमधील हिजबुल्लाच्या मुख्यालयावर अनेक टन दारुगोळ्याचा वर्षाव केला.

इस्रायलच्या पंतप्रधानांनी जनतेसमोर भाषण केले आणि नसरल्लाच्या 24 वर्ष जुन्या विधानाची आठवण करून दिली. नेतान्याहू म्हणाले, “आमच्या शत्रूंना वाटले की आम्ही कोळ्याच्या जाळ्यासारखे कमकुवत आहोत, परंतु आमच्याकडे स्टीलच्या नसा आहेत.”

नेतन्याहू यांच्या वक्तव्यानंतर काही तासांनी इस्रायली लष्कराने नसरल्लाचा मृत्यू झाल्याची पुष्टी केली. “नसरल्ला यापुढे जगात दहशत माजवू शकणार नाहीत,” असे इस्रायली लष्कराने म्हटले आहे.

शेवटी नसरल्लाला इस्रायलचा सर्वात मोठा शत्रू का मानण्यात आले? गेल्या काही वर्षांत तो इस्रायलच्या विरोधाचा सर्वात मोठा चेहरा कसा बनला?

हिजबुल्लानेही नरसल्लाच्या मृत्यूला दुजोरा दिला आहे.

भाजी विक्रेत्याच्या घरात जन्म, लहानपणापासूनच धर्माची ओढ होती

हसन नसरल्लाचा जन्म 31 ऑगस्ट 1960 रोजी एका गरीब शिया कुटुंबात झाला. 10 भावंडांमध्ये तो 9व्या क्रमांकावर होता. त्याचे वडील लेबनॉनची राजधानी बैरूतच्या शारशाबूक भागात राहत होते. फळे आणि भाजीपाला विकून ते आपल्या कुटुंबाचा उदरनिर्वाह करत असे.

नसराल्लाचे प्रारंभिक शिक्षण बैरूतमधील ख्रिश्चन भागात झाले. त्याला लहानपणापासूनच धार्मिक गोष्टींची आवड होती. इराणचे इमाम सय्यद मुसा सदर यांचा त्याच्यावर खूप प्रभाव होता.

सदर यांनी 1974 मध्ये लेबनॉनच्या शिया समुदायाला सक्षम करण्यासाठी चळवळ सुरू केली. लेबनॉनमध्ये ते ‘अमल’ म्हणून ओळखले जात असे.

खरेतर, 1974 पर्यंत लेबनॉनमध्ये गृहयुद्ध सुरू झाले होते. शिया, सुन्नी आणि ख्रिश्चनांनी सत्तेत वाटा मिळवण्यासाठी आपापसात भांडणे सुरू केली. अशा परिस्थितीत, अमल शियांचे हक्क राखण्यासाठी ओळखले जात होते.

वयाच्या 15 व्या वर्षी इस्रायलशी लढायला सुरुवात केली

लेबनॉनमध्ये गृहयुद्ध सुरू झाल्यानंतर, सदरने दक्षिण लेबनॉनला इस्रायली घुसखोरीपासून वाचवण्यासाठी अमलची सशस्त्र शाखा सुरू केली. त्यानंतर 15 वर्षांचा नसराल्लाहही अमलमध्ये सामील झाला.

जेव्हा गृहयुद्ध भडकले तेव्हा नसराल्लाचे कुटुंब त्यांच्या मूळ गावी बजौरीह येथे गेले. येथे काही लोकांनी नसरल्लाला पुढील शिक्षण घेण्याचा सल्ला दिला. यानंतर डिसेंबर 1976 मध्ये तो इस्लामचा अभ्यास करण्यासाठी इराकच्या नजफ शहरात गेला.

तेथे त्याची भेट लेबनीज विद्वान सय्यद अब्बास मौसावी यांच्याशी झाली. एकेकाळी लेबनॉनमधील मुसा सदरच्या शिष्यांमध्ये मौसावीची गणना होते. इराणचे क्रांतिकारी नेते अयातुल्ला खामेनी यांचा त्याच्यावर खूप प्रभाव होता.

सद्दाम हुसेनने इराकी मदरशांमधून लेबनीज शिया विद्यार्थ्यांना हद्दपार करण्याचे आदेश दिले तेव्हा नसराल्ला नजफमध्ये फक्त दोन वर्षे होता. 1978 मध्ये, शिया आणि सुन्नी इराकमधील संघर्ष वाढत असताना, नसराल्ला आणि अब्बास मौसावी लेबनॉनला परतले.

नसराल्ला (मध्यभागी), इराकमधील मुक्कामादरम्यान अब्बास मौसावी (उजवीकडे) सोबत.

वयाच्या 22 व्या वर्षी हिजबुल्लाची स्थापना केली, इस्रायलविरुद्ध गनिमी युद्ध सुरू केले

लेबनॉनला परतल्यानंतर नसराल्ला आणि मौसावी यांनी लेबनीज गृहयुद्धात भाग घेतला. नसराल्ला अब्बास मौसावीच्या मूळ गावी गेला जेथे बहुसंख्य लोकसंख्या शिया होती.

तोपर्यंत नसराल्ला आणि लेबनॉनची शिया संघटना ‘अमल’ यांच्यातील मतभेद वाढू लागले होते. अमल हा केवळ इस्रायलविरुद्ध काम करण्यापुरता मर्यादित असावा असे नसराल्लाचे मत होते. त्या वेळी अमलचे नेतृत्व करणाऱ्या नबीह बेरीचा असा विश्वास होता की त्यांनी लेबनीज राजकारणात सामील व्हावे.

हसन नसराल्लाह लेबनॉनमध्ये परतल्यानंतर एक वर्षानंतर 1979 मध्ये इराणमध्ये क्रांती झाली आणि रुहोल्ला खामेनी सत्तेवर आले. यामुळे लेबनॉनच्या शिया समुदायाला इराणचा पाठिंबा मिळाला.

हसन नसराल्लाने नंतर तेहराणमध्ये इराणच्या तत्कालीन नेत्यांची भेट घेतली आणि खामेनी यांनी त्याला लेबनॉनमध्ये आपले प्रतिनिधी बनवले.

यानंतर मुसावी आणि नसरल्ला यांनी 1982 मध्ये हिजबुल्लाची स्थापना केली. नसराल्ला तेव्हा अवघ्या 22 वर्षांचा होता. या संघटनेला इराणचा पाठिंबा मिळाला. इराणने आपले 1500 इस्लामिक रिव्होल्युशनरी गार्ड लेबनॉनला पाठवले.

यानंतर हिजबुल्लाने लेबनॉनच्या दक्षिणेकडील भागावर ताबा मिळवलेल्या इस्रायलविरुद्ध गनिमी युद्ध सुरू केले. हिजबुल्लाकडे स्वतःचे कोणतेही सैन्य नव्हते. त्याचे लढवय्ये गुप्तपणे इस्रायली सैनिकांवर हल्ले करायचे. लष्करी तळांवर हल्ले करण्याबरोबरच हिजबुल्लाहने आत्मघाती हल्लेही केले.

हिजबुल्लाने इस्रायलला लेबनॉनमधून हद्दपार केले

नोव्हेंबर 1982 मध्ये टायर या लेबनीज शहरात इस्रायलच्या लष्करी मुख्यालयावर आत्मघाती हल्ला झाला. यामुळे 75 इस्रायली आणि इतर 20 जणांचा मृत्यू झाला, त्यापैकी बहुतेक कैदी होते. हिजबुल्ला इथेच थांबला नाही. एप्रिल 1983 मध्ये लेबनॉनमधील अमेरिकन दूतावासात बॉम्बस्फोट झाला. यामध्ये 17 अमेरिकन आणि 30 लेबनीजचा मृत्यू झाला.

अमेरिकन दूतावास स्थलांतरित करण्यात आला आणि सुमारे एक वर्षानंतर, त्याच्या नवीन ठिकाणी देखील हल्ला झाला. दरम्यान, बैरूतमध्ये यूएस मरीन बॅरेक्स आणि फ्रेंच लष्करी तळांवरही हल्ला करण्यात आला, ज्यामध्ये 300 हून अधिक सैनिक मारले गेले. हिजबुल्लाहने हल्ल्याची जबाबदारी स्वीकारली नसून त्यांना पाठिंबा दिला.

सततच्या हल्ल्यांमुळे, इस्रायली सैन्याने 1985 पर्यंत बहुतेक दक्षिण लेबनॉनमधून माघार घेतली. मात्र, सीमेजवळील अनेक भागांवर त्याचा ताबा कायम होता. लेबनॉनमध्ये सुरक्षा क्षेत्र निर्माण करण्याच्या नावाखाली हिजबुल्लाहने इस्रायली लक्ष्यांवर हल्ले करणे सुरूच ठेवले.

त्याच वर्षी, लेबनॉनमधील शिया गटातील सैनिकांनी सॅन दिएगोला जाणाऱ्या TWA फ्लाइट 847 चे अपहरण केले आणि ते बैरूतला आणले. यादरम्यान एक प्रवासी ठार झाला, तर उर्वरित 152 लोकांच्या सुटकेच्या बदल्यात इस्रायलला 700 लेबनीज-पॅलेस्टिनी कैद्यांची सुटका करावी लागली. हिजबुल्लाने पुन्हा एकदा विमान अपहरणाची जबाबदारी स्वीकारली नाही, परंतु त्याचे समर्थन केले.

सततच्या हल्ल्यांमुळे इस्रायली सैन्याला 1985 पर्यंत दक्षिण लेबनॉनच्या बहुतेक भागातून माघार घ्यावी लागली. नसराल्ला सध्या हिजबुल्लाहमध्ये क्रमांक 2 वर होता.

नसराल्ला अवघ्या 31 वर्षांत हिजबुल्लाचा प्रमुख बनला.

1992 मध्ये हिजबुल्लाहची कमान घेतली, राजकारणाशीही जोडला गेला

फेब्रुवारी 1992 मध्ये हिजबुल्लाहचा प्रमुख मुसावी इस्रायलच्या हवाई हल्ल्यात मारला गेला. यानंतर नसराल्लाने हिजबुल्लाची कमान हाती घेतली. नसराल्लाच्या नेतृत्वाखाली, हिजबुल्लाने लांब पल्ल्याच्या हल्ल्यांसाठी सक्षम रॉकेट मिळवले, ज्यामुळे इस्रायलवर हल्ला करणे सोपे झाले.

नसराल्लाने हिजबुल्लाहची कमान हाती घेतली तोपर्यंत लेबनॉनमधील गृहयुद्ध संपले होते. त्याच वर्षी, नसराल्लाच्या नेतृत्वाखाली, हिजबुल्लाने पहिल्यांदा संसदीय निवडणुका लढल्या आणि 12 जागा जिंकल्या. यासोबतच ही संघटना लेबनॉनमध्ये राजकीयदृष्ट्या सक्रिय झाली.

लेबनीज राजकारणात पाऊल ठेवण्यासाठी नसरल्लाने देशात हिजबुल्लाची प्रतिमा निर्माण करण्याचे काम सुरू केले. त्याला देशातील सर्वात मोठ्या शिया समुदायाचा पाठिंबा मिळाला. नसरल्लाने हिजबुल्लाह नावावर अनेक समाजकल्याणविषयक कामे केली, जी लेबनीज सरकार करू शकली नाही.

हिजबुल्ला प्रमुख नसरल्लाला इराणचे सर्वोच्च धार्मिक नेते खामेनी यांचा पाठिंबा होता.

नसराल्लाने पॅलेस्टिनी, लेबनीज आणि अरबांना इस्रायलच्या कैदेतून मुक्त केले

नसराल्लाच्या नेतृत्वाखाली हिजबुल्लाहने इस्रायलला कडवी टक्कर दिली. मे 2000 मध्ये, इस्रायलला दक्षिण लेबनॉनमधून माघार घ्यावी लागली.

2002 मध्ये हसन नसराल्लाने इस्रायलशी चर्चेदरम्यान कैदी अदलाबदलीचा करार केला. या काळात 400 हून अधिक पॅलेस्टिनी, लेबनीज कैदी आणि इतर अरब देशांतील नागरिकांची सुटका करण्यात आली.

नसराल्लाने यातून आपली प्रतिमा आणखी मजबूत केली. त्याच्याशी स्पर्धा करणे हे लेबनीज राजकारणातील त्याच्या प्रतिस्पर्ध्यांसाठी मोठे आव्हान बनले होते.

जुलै 2006 मध्ये, हिजबुल्लाने एका चकमकीदरम्यान दोन इस्रायली सैनिकांना ओलीस ठेवले होते.

त्यानंतर पुन्हा एकदा इस्रायलने लेबनॉनवर हल्ला केला. 33 दिवस चाललेल्या या युद्धात हिजबुल्ला लेबनॉनमधील सर्वात मजबूत लष्करी शक्ती म्हणून उदयास आली, जी देशातील नागरिकांचे संरक्षण करू शकते.

इस्रायलला खडतर आव्हान देऊन लेबनॉनमध्ये हिजबुल्ला आणि नसराल्ला यांची लोकप्रियता लक्षणीयरीत्या वाढली. मात्र, तो इस्रायलच्या रडारवर आला. त्यामुळे त्याने सार्वजनिक ठिकाणी भाषणे देणे खूप कमी केले. नसरल्लाचे बहुतेक भाषण पूर्व-रेकॉर्ड केलेले होते.

लेबनॉनमधील नसराल्लाचे रेकॉर्ड केलेले भाषण लोक ऐकत आहेत. चित्र 2017 चे आहे.

नसराल्लासारखी काळी पगडी घालणारा हाशेम सफीद्दीन कोण आहे?

टाइम्स ऑफ इस्रायलच्या वृत्तानुसार, हिजबुल्लामध्ये नसराल्लाचा उत्तराधिकारी मानला जाणारा हाशेम सफीद्दीन बचावला आहे. सफिउद्दीन हा नसराल्लाचा चुलत भाऊ आहे आणि त्याच्याकडे काळी पगडी आहे. 2017 मध्ये अमेरिकेने त्याला दहशतवादी घोषित केले.