आजचा विशेष प्रयोग: दिव्य मराठीच्या विनंतीवरून राष्ट्रपतींनी लिहिला आईचे प्रेम व त्यागाला समर्पित विशेष लेख

आमच्या लहानपणी, जेव्हा जेव्हा कोणी पाहुणे किंवा शिक्षक आमच्या घरी यायचे, तेव्हा ते सहजतेने विचारायचे, ‘मला सांग मुली, वडील चांगले की आई?’ मी एकदा बाबांकडे पाहिले आणि एकदा आईकडे. मग पटकन म्हणायचे, ‘आई चांगली आहे.’ आई चांगली आहे असे म्हटल्याने वडील चांगले नाही असे होत नाही.

माझ्या छोट्याशा मनाने मला फक्त एवढेच समजले की या जगात आईची जागा कोणीही घेऊ शकत नाही. मी मोठी झाल्यावर, मी स्थिरावले आणि आई झाले. आई झाल्यानंतर, मला समजले की मुलाचा चेहरा पाहून आयुष्यातील सर्व वेदना आणि दुःख विसरणे म्हणजे मातृत्व. आई नेहमीच प्रार्थना करते की तिची मुले चांगली माणसे बनावीत आणि स्वतःच्या पायावर उभी राहावीत.

वर्षातून एकदा, मे महिन्याच्या दुसऱ्या रविवारी, आईच्या आठवणीसाठी ‘मदर्स डे’ साजरा केला जातो. पण मला माझ्या आईची आठवण रोज येते. बऱ्याचदा जेव्हा मी एकटी असते तेव्हा माझ्या आतलं एक लहान मूल खेळकर बनतं, नेहमी आईच्या मांडीचा, तिच्या साडीचा सावलीचा शोध घेत असतं.

माझे अस्तित्व, माझे व्यक्तिमत्व, माझी ओळख – हे सर्व माझ्या आईची देणगी आहे. तिच्या सर्व सल्ल्यांचे शब्दशः पालन करून, आज मी एक चांगली आई बनू शकले आहे. शिक्षक म्हणून, नंतर सल्लागार म्हणून, नंतर आमदार म्हणून, मंत्री म्हणून, राज्यपाल म्हणून आणि आता राष्ट्रपती म्हणून, मी अनेक जबाबदाऱ्या पार पाडल्या आहेत आणि अजूनही पार पाडत आहे. पण या सगळ्यात मी नेहमीच माझ्यातील मातृत्व जपले आहे.

मातृत्व आणि नेतृत्व हातात हात घालून जाऊ शकतात. मला वाटतं, प्रत्येक आईमध्ये मातृत्व आणि नेतृत्व हे दोन्ही गुण असतात, कारण नेतृत्व ही आईची जन्मजात प्रवृत्ती असते. जर आपण निसर्गात डोकावले तर आपल्याला आढळते की अनेक प्रजातींमध्ये, आईच आपल्या मुलांसाठी अन्न शोधण्याचा प्रयत्न करते. आई हत्ती नेहमीच हत्तींच्या कळपाचे नेतृत्व करते.

हा प्रवाह शतकानुशतके मानवी समाजात वाहत आहे. आपल्या सर्वांना माहित आहे की विसाव्या शतकाच्या पूर्वार्धात संपूर्ण भारतात ब्रिटिशविरोधी चळवळीने जोर धरला होता. त्या चळवळींच्या नेतृत्वाचा मोठा भाग आपल्या मातृशक्तीच्या हाती होता. म्हणूनच स्वातंत्र्य आणि क्रांतीचा संदेश समाजाच्या प्रत्येक स्तरापर्यंत पोहोचला आणि परकीय राजवटीचाही अंत झाला. संविधान सभेत पंधरा महिला सदस्य होत्या आणि त्यांनी संविधान निर्मितीत महत्त्वाची भूमिका बजावली.

स्वतंत्र भारतातील मातांच्या कल्याणासाठी केंद्र सरकार आणि विविध राज्य सरकारांकडून अनेक पावले उचलली जात आहेत. आजकाल मातांना २६ आठवड्यांची म्हणजेच साडेसहा महिन्यांची प्रसूती रजा दिली जात आहे ही आनंदाची बाब आहे. नवजात बाळाची योग्य काळजी घेण्यासाठी आणि आईला पुरेशी विश्रांती मिळावी यासाठी भारत सरकार सतत प्रयत्न करत आहे.

प्रधानमंत्री मातृ वंदना योजनेद्वारे गर्भवती मातांना प्रोत्साहन दिले जाते. गर्भवती आणि स्तनदा मातांना पौष्टिक आहार देण्यासाठी सरकार ‘सक्षम अंगणवाडी आणि पोषण २.०’ मोहीम राबवत आहे.

आपल्या सर्वांनी वैयक्तिक आणि सामाजिक पातळीवर आपल्या आईंना परतफेड करणे महत्वाचे आहे. आपण आपल्या आईंचा सन्मान करण्यासाठी मातृदिन साजरा करतो हे खरे आहे, परंतु हा दिवस साजरा करण्याचा उद्देश केवळ तिचा सन्मान करण्यापुरता मर्यादित नसावा. आपल्या मुलाचे भविष्य घडवताना आईच्या जबाबदारीच्या भावनेकडेही विशेष लक्ष दिले पाहिजे. उदाहरणार्थ, आजच्या ग्लॅमरस आणि स्पर्धात्मक वातावरणात, प्रत्येक आई तिच्या मुलांना तिच्या क्षमतेनुसार सुविधा पुरवण्यास तयार असते.

म्हणूनच, स्मार्टफोनच्या या युगात, मुलांना मोबाईल हँडसेटद्वारे शिक्षण मिळते आणि त्यांचे दिवस आणि रात्री खोलीच्या चार भिंतींमध्ये मर्यादित राहतात. आजच्या मातांनी आपल्या मुलांना बाहेरील जगाची ओळख करून देण्याबाबत जागरूक राहावे असे मला वाटते. त्यांना समाजातील विविध घटक आणि घटकांची जाणीव होण्यास मदत करा. एक जबाबदार आई म्हणून, तुमच्या मुलांना तांत्रिक ज्ञानाचा लाभ द्या, पण त्यांना तंत्रज्ञानाचे बळी बनू देऊ नका.

सहनशीलता हा आईचा उपजत गुण आहे. एक म्हण आहे, जो म्हणतो तो महान नाही, जो सहन करतो तो महान आहे. म्हणूनच, आईच्या सहनशीलतेमुळेच ती महान झाली आहे. कदाचित म्हणूनच अनादी काळापासून आपण पृथ्वी, नदी आणि निसर्ग यांना आई मानत आलो आहोत. अशाप्रकारे, आपण आईची किती रूपांमध्ये कल्पना करतो हे आपल्याला कळत नाही. अनेक प्राचीन संस्कृतींमध्ये, आईला देवी किंवा प्रमुख देवतेचा दर्जा देण्यात आला आहे. आपल्या पुराणांची पाने देवकी आणि यशोदा यांसारख्या मातांच्या स्तुतीने भरलेली आहेत.

आईशिवाय संस्कृतीची स्थिती किंवा विस्तार कल्पना करता येत नाही. मातृदिनाच्या या शुभ प्रसंगी, आपण केवळ आपल्या आईचेच नव्हे तर आपल्या आजी, काकू आणि आजीचे प्रेम, आदर आणि योगदान देखील लक्षात ठेवूया. प्रत्येक आईची कहाणी, कथा आणि शिकवण लक्षात ठेवून, आपण भावी पिढीला सुसंस्कृत, सुशिक्षित आणि संवेदनशील बनवूया आणि मातृदिनाच्या या शुभ प्रसंगी, आपण सर्वजण अटळ भक्तीने भारत मातेची सेवा करण्याची प्रतिज्ञा करूया.