शेवटचे अपडेट:
निरीक्षकांचे म्हणणे आहे की ममता बॅनर्जी 2025 च्या पहिल्या दिवसापासून 2026 च्या पश्चिम बंगाल विधानसभा निवडणुकीची तयारी करतील.
पश्चिम बंगालच्या मुख्यमंत्री ममता बॅनर्जी. (फाइल फोटो/पीटीआय)
वर्षाची सुरुवात चांगली झाली नाही तृणमूल काँग्रेस (TMC). जानेवारीच्या पहिल्या आठवड्यात, जेव्हा अंमलबजावणी संचालनालयाच्या (ईडी) पथकाने पश्चिम बंगालमधील संदेशखळी येथील टीएमसीचे बलाढ्य शाहजहान शेख यांच्या घरी भेट दिली तेव्हा त्यांच्यावर हल्ला झाला. काही दिवसांनंतर, स्थानिक गावकऱ्यांनी तेथे निषेध करण्यास सुरुवात केली आणि शहाजहानच्या उच्चभ्रूपणाबद्दल तक्रार करण्यास सुरुवात केली, ज्याला अनेकांनी संदेशखळीचा “मुकुट नसलेला राजा” म्हणून पाहिले होते. त्यांनी त्याच्या छळाची साक्षही दिली होती. आरोप असा होता की तो, त्याच्या सोबत जवळच्या सहाय्यकांनी बळजबरीने शेतीची जमीन मत्स्यपालनासाठी हस्तांतरित केली होती.
बंगालच्या सत्ताधारी टीएमसीसाठी हा मोठा पेच होता. शाहजहान आणि त्याचे जवळचे सहकारी हे सर्व टीएमसीचे भाग असल्याने पक्षाला गंभीर प्रश्न भेडसावत होते. स्थानिक महिलांचा विरोध प्रचंड झाला आणि लवकरच त्याचे राष्ट्रीय समस्येत रूपांतर झाले. एप्रिल-जून लोकसभा निवडणुकीत, भारतीय जनता पक्षाने संदेशखळी येथील एका महिलेला, रेखा पात्रा (तिच्यावर अत्याचार झाल्याचा दावा केला होता) यांना बशीरहाटच्या क्षेत्रीय मतदारसंघासाठी उमेदवार बनवले.
संदेशखळीने सर्व चुकीच्या कारणांमुळे राष्ट्रीय मथळे केले. केंद्रीय पथके, महिला आयोग आणि SC/ST आयोग सर्व आले. अखेर न्यायालयाच्या निर्देशानुसार हे प्रकरण सीबीआयकडे सोपवण्यात आले.
साहजिकच, बंगालच्या लोकसभा निवडणुकीवर त्याचा परिणाम होईल का, हा मोठा प्रश्न होता.
वरवर पाहता नाही. राज्यात भाजपची संख्या घटली आणि लोकसभा निवडणुकीत ममता बॅनर्जींची संख्या २९ वर गेली. टीएमसीने बशीरहाट मतदारसंघात 300,000 हून अधिक मतांनी विजय मिळवला. मुख्यमंत्री ममता बॅनर्जी यांनी सांगितले की संदेशखळी यांनी तृणमूलच्या विरोधात सुरू असलेल्या “दुष्ट मोहिमेला” उत्तर दिले आहे.
निवडणुकीच्या निकालानंतर टीएमसीने शहरी भागात चांगली कामगिरी केली नसल्याचे दिसून आले. पक्ष संघटित करण्याचा आणि मोठ्या प्रमाणात सुधारणा करण्याचा प्रयत्न करत होता. त्यानंतर ऑगस्टमध्ये कोलकात्याच्या आरजी कार हॉस्पिटलमध्ये एका तरुण डॉक्टरवर झालेला क्रूर बलात्कार आणि हत्या हा मोठा धक्का होता. राज्याच्या राजधानीतील एका सरकारी वैद्यकीय महाविद्यालयात घडलेली घटना टीएमसी आणि त्यांच्या सरकारसाठी मोठी लाजिरवाणी ठरली. या प्रकरणाच्या हाताळणीला पोलिसांचा फटका बसला आणि त्यामुळे देशभरात निदर्शने झाली. सुप्रीम कोर्टाने या प्रकरणाची स्वत:हून दखल घेत तो केंद्रीय अन्वेषण ब्युरोकडे सोपवला. हेल्थ सिंडिकेटच्या कथा आणि धोक्याची संस्कृती उदयास येऊ लागली. भ्रष्टाचाराचे प्रकरणही सीबीआयकडे सोपवण्यात आले. वैद्यकीय महाविद्यालय आणि रुग्णालयाचे माजी प्राचार्य संदीप घोष यांना भ्रष्टाचाराच्या आरोपाखाली अटक करण्यात आली होती. त्यानंतर त्याच्यावर बलात्कार आणि खुनाशी संबंधित कटाचा गुन्हाही दाखल करण्यात आला. तळा ठाण्याच्या स्टेशन हाऊस ऑफिसरला (SHO) देखील CBI ने अटक केली होती, कारण तो एका मोठ्या कटाचा भाग होता.
बंगालमध्ये कूचबिहार ते काकद्वीपपर्यंत निदर्शने झाली. 14 ऑगस्ट रोजी, आरजी कार रुग्णालयाच्या इमारतीची तोडफोड करण्यात आली आणि सरकारची पुन्हा टीका झाली. वैद्यकीय विद्यार्थ्यांनी काम बंद ठेवून उपोषण केले. या आंदोलनाला देशव्यापी विचारही मिळाला. ममतांनी पोलिस आयुक्तांना त्यांच्या पदावरून हटवले. तिने डॉक्टरांकडे जाऊन त्यांना जिंकण्याचा प्रयत्न केला. या स्थितीत मी राजीनामा देण्यास तयार असल्याचेही मुख्यमंत्र्यांनी सांगितले. बराच विचारविनिमय केल्यानंतर विद्यार्थिनी तिच्यासोबत तिच्या घरी बसल्या. त्यांच्या बहुतांश मागण्या मान्य करण्यात आल्या.
ममतांनी आयुष्यात पहिल्यांदाच एक पाऊल मागे घेतल्याचे निरीक्षकांनी सांगितले. फायरब्रँड नेत्याने डॉक्टरांना प्रत्येक प्रकारे शांत करण्याचा प्रयत्न केला. तिने आरोग्य विभागाचे अधिकारी आणि इतर महत्त्वाच्या अधिकाऱ्यांना हटवले. तज्ज्ञांनी सांगितले की, वैद्यकीय विद्यार्थ्यांनी ममतांच्या प्लेबुकमधून एक पान काढून त्यांच्या सरकारला मागच्या पायावर ढकलले. या सर्व प्रकारानंतर विद्यार्थ्यांनी उपोषण सोडले.
अशी अटकळ होती सहा पोटनिवडणुका होणार होते आणि आरजी कार हॉस्पिटल प्रकरणावर परिणाम होऊ शकतो. बहुतांश जागा खेड्यांमध्ये असताना, शहरी भाग असलेल्या नैहाटीमध्येही मतदान होणार होते. मात्र, टीएमसीने मोठ्या फरकाने सर्व जागा जिंकल्या.
ममता इंडिया ब्लॉक बॉस?
हरियाणा आणि महाराष्ट्रात काँग्रेसचा निवडणुकीत पराभव झाला, तर दोन मोठ्या अडथळ्यांनंतरही ममतांची लोकप्रियता तशीच राहिली आणि त्यांनी निवडणूक लढवली. यामुळे टीएमसीच्या नेत्यांनी विरोधी भारत गटातील काँग्रेसच्या नेतृत्वावर प्रश्नचिन्ह निर्माण केले आणि त्यांनी संयोजक म्हणून ममतांच्या नावाचा प्रस्ताव ठेवण्यास सुरुवात केली. तृणमूलचे खासदार कल्याण बॅनर्जी म्हणाले की, ममता भारताच्या नेत्या असाव्यात आणि इतरांनी त्याचे पालन केले.
या सगळ्या दरम्यान, ममता बॅनर्जी यांनी न्यूज18 ला दिलेल्या मुलाखतीत सांगितले की भारत ब्लॉक ही त्यांची कल्पना होती आणि ती बंगालमधून त्याची देखभाल करू शकते. विरोधी छावणीत खळबळ उडाली. शरद पवार यांच्यासारखे दिग्गज अँड लालू प्रसाद यादव “दीदी” युतीचे नेतृत्व करू शकतात. त्यामुळे ममता 2024 चा शेवट उंचावत असल्याचे दिसत आहे. आणि निरीक्षकांचे म्हणणे आहे की, 2025 च्या पहिल्याच दिवसापासून त्या 2026 च्या पश्चिम बंगाल विधानसभा निवडणुकीची तयारी करतील.
ममतांची जादू की विरोधकांचे अपयश?
TMC चे सरचिटणीस कुणाल घोष यांनी News18 ला सांगितले की, “आमचा नेहमीच जनतेशी संबंध असतो आणि दिवसाच्या शेवटी हेच महत्त्वाचे असते. त्यामुळे ममता बॅनर्जी लोकांसाठी, लोकांसाठी आणि लोकांसाठी आहेत. टीएमसी आणि सरकारला सर्व प्रकारे बदनाम करण्याचा जाणीवपूर्वक प्रयत्न केला जात आहे, परंतु सत्याचा विजय होतो.”
तृणमूल काँग्रेसला जनतेचा जनादेश असला तरी विरोधक अधिक सक्रिय व्हायला हवे होते, असे अनेकांचे मत आहे. भाजपचे माजी प्रदेशाध्यक्ष दिलीप घोष यांनी News18 ला सांगितले, “विरोधकांची कामे सर्वसामान्यांपर्यंत पोहोचू शकली नाहीत; ते खरे आहे; ते आमच्यावर अवलंबून नाहीत. विरोधी राजकीय पक्ष त्यांचे कर्तव्य पार पाडण्यात कमी पडत आहेत; त्यामुळेच अराजकीय चळवळींना अधिक गती मिळाली; हे आमच्यासाठी आहे. आमचे जुने कार्यकर्तेही आता धोका पत्करायला तयार नाहीत. ममतांनी चातुर्याने गोष्टी हाताळल्या आहेत; त्यामुळे लोकांकडे तिला मतदान करण्याशिवाय दुसरा पर्याय नव्हता. आपण यावर खरोखर काम केले पाहिजे. बंगालमध्ये ‘सगळं काही चांगलं आहे’ असं चालत नाही.
भाजप नेते अग्निमित्रा पॉल यांचे मत वेगळे आहे. न्यूज18 शी बोलताना ती म्हणाली, “आम्ही संदेशखळी म्हणू शकत नाही, आरजी कारचा काही परिणाम झाला नाही. संदेशखळीमध्ये आम्ही विधानसभेची जागा जिंकली, लोकसभेची जागा गमावली तरी शेवटी पराभव झाला. मात्र मुख्य ठिकाणी आम्ही आघाडी घेतली आहे. शिवाय पोटनिवडणुकीत लोक नेहमीच सत्ताधाऱ्याला मतदान करतात. बघा इथे लोक भीतीने जगत आहेत; मतदान होत नाही. आम्ही सदस्यत्व मोहिमेसाठी जात आहोत; तिथेही आपण पाहतोय की लोक घाबरलेले आहेत. आम्हाला आशा आहे की लोक समजून घेतील, भीतीतून बाहेर पडतील आणि 2026 मध्ये ममतांना मतदान करतील.
डावे आणि काँग्रेसही टीएमसीसमोर कोणतीही लढत ठेवण्यात अपयशी ठरले. तोही विरोधकांसाठी चिंतेचा विषय आहे.
राजकीय विश्लेषक संबित पाल, पुण्यातील एमआयटी एडीटी विद्यापीठातील सहयोगी प्राध्यापक, म्हणाले, “ममता बॅनर्जी यांना बंगालमध्ये त्यांच्या बरोबरीने कोणताही निवडणूक विरोध नाही. तिच्या सरकारवर आणि पक्षावर भ्रष्टाचार, अत्याचार, गैरप्रशासन आणि गैरव्यवहाराचे अनेक आरोप आहेत. निवडणूकीत तिला काहीही किंमत पडलेली नाही. होय, आरजी कार हॉस्पिटलमधील बलात्कार आणि हत्येच्या घटनेदरम्यान लोकांच्या उत्स्फूर्त निषेधाने तिला खरोखरच काठावर ढकलले. तिला माघार घ्यावी लागली. पण पोटनिवडणुकीच्या निकालावरून ती निवडणुकीच्या राजकारणात अतुलनीय असल्याचे दिसून आले. त्याऐवजी, अभिषेक बॅनर्जी यांच्यापासून उद्भवलेल्या टीएमसीमधील सत्तेच्या स्पष्ट समांतर स्त्रोतासह तिला तिचे घर व्यवस्थित करावे लागेल. ती त्यांच्या कार्यकर्त्यांसाठी आणि नेत्यांसाठी गोंधळात टाकणारी आहे. असे म्हटल्यावर, तिच्या लक्षात आले आहे की 2026 च्या विधानसभा निवडणुकीपूर्वी, तिला एक नेता म्हणून आणखी एक प्रतिमा बदलण्याची गरज आहे आणि ती 2025 मध्ये त्यावर काम करेल. भारताच्या नेतृत्वासाठी बोली लावणे ही केवळ एक कृती आहे.”
त्यामुळे 2025 हे वर्ष ममतांसाठी खूप महत्त्वाचे वर्ष असणार आहे कारण 2026 च्या बंगाल विधानसभा निवडणुका जवळ येणार आहेत. ती आधीच तयारी करण्याचा प्रयत्न करत आहे. 2026 मध्ये जेव्हा टीएमसी मतांसाठी जाईल, तेव्हा त्यांना 15 वर्षांच्या सत्ताविरोधी कारभाराचा सामना करावा लागेल, जे कोणतेही आव्हान नाही. तज्ज्ञ असेही म्हणतात की बंगाल सरकार आणि टीएमसीमध्ये सर्व काही ठीक आहे असे नाही. उलट वरिष्ठ आणि कनिष्ठांमध्ये सतत भांडणे होत असतात. पण एक गोष्ट स्पष्ट आहे: दीदी आजही बंगालमध्ये “दादागिरी” जिंकत आहेत.